نگرشی بر قیام شریک بن شیخ‌المهری

محور بنیادین این پژوهش بر یافته‌هایی استوار است که از پاسخ به پرسش‌های به‌ دست آمده‌اند: 1. قیام شریک بن شیخ‌المهری در اثر چه عواملی پدید آمد و در پی چه اهدافی بود؟ 2. ماهیت فکری، مذهبی و اجتماعی این قیام چگونه بود؟ 3. سرنوشت این قیام چگونه رقم خورد و چرا؟ این قیام، که در ماه‌های آغازینِ خلافتِ عباسی در سال 1323ﻫ.ق در ماوراء‌النهر اتفاق افتاد، نخستین قیامی بود که با صبغة شیعی خلافت نوپای عباسی را به چالش کشاند. رهبر این قیام با بهره‌گیری از زمینة مذهبی ماوراء‌النهر توانست تودة وسیعی از اعراب و ایرانیان آن سامان را گرد خویش فراهم آوَرَد؛ کسانی که از نیرنگ عباسیان در انتخاب شعار الرّضا من آل محمد، خونریزی فراوان و عدم تحویل خلافت به فرزندان علی(ع) به خشم آمده بودند. این قیام به سرعت در میان اهالی ماوراء‌النهر گسترش یافت و با پیوستن افراد یا گروه‌هایی با انگیزه‌های اقتصادی و اجتماعی خاصّ خود، سراسر ماوراء‌النهر را از فرغانه تا سغد و خوارزم در‌برگرفت. اندک زمانی بعد، با مساعی ابومسلم و فرمانده‌اش، زیاد بن صالح خزاعی، این قیام از رسیدن به هدف ناکام ماند و سرکوب شد. در این مقال، علل بروز قیام شریک در ماوراء‌النهر و عوامل موقعیت‌ساز آن، ماهیت فکری، مذهبی و اجتماعی قیام و فرآیند تحولات آن، دلایل گسترش اولیة این قیام و پیوستن مردم به آن و سرانجام عوامل ناکامی و پیامدهای قیام بررسی و تحلیل شده است.